Ο Αλεξάντερ Σολτζενίτσιν είχε προβλέψει ότι «οι εξελίξεις με την Ουκρανία θα είναι επώδυνες», αλλά ήταν ριζικά αντίθετος σε έναν εμφύλιο πόλεμο για τη ρύθμιση των συνόρων.
Οσο περισσότερο διαβάζω για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία αυτές τις μέρες, τόσο περισσότερο έρχονται στο μυαλό μου ορισμένες εκτιμήσεις του Alexander Solzhenitsyn που δικαίως μπορούμε να ονομάσουμε προφητικές. Ο συγγραφέας του Αρχιπελάγους Γκουλάγκ, τη δεκαετία του 1960, όταν η ΕΣΣΔ βρισκόταν στο απόγειο της ισχύος της και κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την κατάρρευσή της, επεσήμανε πόσο εκρηκτικό ήταν το ουκρανικό ζήτημα. Και κυρίως λόγω των ουκρανικών συνόρων που αποφασίστηκαν στη σοβιετική εποχή.
Ορισμένες από τις επιστολές που ανταλλάχθηκαν μεταξύ του Νόμπελ Λογοτεχνίας και του Ουκρανού διανοούμενου Sviatoslav Karavanskij την παραμονή της ανεξαρτησίας του Κιέβου είναι σημαντικές. Ο Σολζενίτσιν, ενώ ελπίζει ότι η Ρωσία και η Ουκρανία θα διατηρήσουν κάποια μορφή ένωσης, αναγνωρίζει το δικαίωμα του Κιέβου να αποσχιστεί. Όχι όμως –αυτό είναι το πρόβλημα– με τα σύνορα της σοβιετικής δημοκρατίας [Ουκρανίας].
Ο μεγάλος αντιφρονών έγραψε:
Παρά το πάθος μου, δεν αντιτίθεμαι στον διαχωρισμό της Ουκρανίας. Αλλά αν πρόκειται για την πραγματική Ουκρανία. Τώρα που τα μνημεία του Λένιν κατεδαφίζονται στη δυτική Ουκρανία (και το αξίζουν!), γιατί οι δυτικοί Ουκρανοί θέλουν η Ουκρανία να έχει λενινιστικά σύνορα περισσότερο από οποιονδήποτε, δηλαδή αυτά που της έδωσε αυτός ο αγαπητός Λένιν που, επιδιώκοντας να την κατευνάσει με κάποιο τρόπο επειδή της στέρησε την ανεξαρτησία, πρόσθεσε εδάφη που δεν ήταν ποτέ ουκρανικά, συγκεκριμένα τη Novorossija (Νότια Ρωσία), το Donbass (για να απομονωθεί η λεκάνη του Donets από τις «αντεπαναστατικές» επιρροές της περιοχής Don) και τα σημαντικά μέρη του την αριστερή όχθη του Δνείπερου; (κουνώντας το δάχτυλό του, ο Χρουστσόφ «προσέφερε» ακόμη και την Κριμαία). Και τώρα, οι εθνικιστές Ουκρανοί υπερασπίζονται επίμονα αυτά τα «ιερά» λενινιστικά σύνορα;
Aldo maria Valli
Τα είχε προβλέψει όλα. Πριν από μισό αιώνα. Ο Ρώσος συγγραφέας Αλεξάντερ Σολζενίτσιν έγραψε στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ για την Ουκρανία: «Με την Ουκρανία τα πράγματα θα εξελιχθούν πολύ οδυνηρά» . Ακόμη και στη σοβιετική εποχή, δεν απέκλεισε προφητικά το ενδεχόμενο χωρισμού από την Ουκρανία, αν και «κάθε περιοχή μπορεί να απαιτήσει δημοψήφισμα», δεδομένου του τρόπου με τον οποίο οι Μπολσεβίκοι ενοποίησαν εδάφη που ιστορικά δεν ανήκαν ποτέ στην Ουκρανία. (Πηγή: Rossiyskaya Gazeta)
Με πονάει που το γράφω αυτό, γιατί τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία είναι στο αίμα μου, στην καρδιά και στις σκέψεις μου. Αλλά οι συχνές φιλικές επαφές με Ουκρανούς στα στρατόπεδα εργασίας μου έδειξαν πόσο οδυνηρή είναι η μνησικακία τους. Η γενιά μας δεν θα μπορέσει να αποφύγει να πληρώσει για τα λάθη που έκαναν οι πατέρες μας. Το να σημαδεύεις την περιοχή σου με το πόδι σου και να φωνάζεις «αυτό είναι δικό μου» είναι η πιο εύκολη επιλογή. Είναι πολύ πιο δύσκολο να πεις: «Όποιος θέλει να ζήσει εκεί, ας ζήσει εκεί!».
Παραδόξως, η πρόβλεψη του μαρξισμού ότι ο εθνικισμός θα εκλείψει δεν έγινε πραγματικότητα. Αντίθετα, στην εποχή της πυρηνικής έρευνας και της κυβερνητικής, έχει, για κάποιο λόγο, άνθιση. Και ο χρόνος, είτε μας αρέσει είτε όχι, να ξεπληρώσουμε όλα τα γραμμάτια της αυτοδιάθεσης και της ανεξαρτησίας έρχεται. Κάντε το μόνοι σας αντί να περιμένετε να καείτε στην πυρά, να πνιγείτε σε ένα ποτάμι ή να αποκεφαλιστείτε. Πρέπει να δείξουμε ότι είμαστε ένα μεγάλο έθνος, όχι λόγω της απεραντοσύνης της επικράτειάς μας ή του αριθμού των λαών που φροντίζουμε, αλλά λόγω του μεγαλείου των πράξεών μας.
Με την Ουκρανία, τα πράγματα θα εξελιχθούν εξαιρετικά οδυνηρά. Αλλά πρέπει να καταλάβετε τον βαθμό έντασης που νιώθουν. Αν για αιώνες ήταν αδύνατο να λυθεί αυτό το πρόβλημα, τώρα είναι στο χέρι μας να χρησιμοποιήσουμε την κοινή λογική. Πρέπει να αφήσουμε την απόφαση σε αυτούς: φεντεραλιστές ή αυτονομιστές, ανάλογα με το ποιος θα κερδίσει. Το να μην ενδώσουμε θα ήταν ανόητο και σκληρό. Όσο πιο συγκαταβατικοί, υπομονετικοί και συνεπείς είμαστε σήμερα, τόσο περισσότερη ελπίδα έχουμε να αποκαταστήσουμε την ενότητα στο μέλλον. Αφήστε τους να βιώσουν αυτή τη νέα κατάσταση, αφήστε τους να προσπαθήσουν.
The Gulag Archipelago, Μέρος 5, Κεφάλαιο 2 (γραμμένο το 1968, δημοσιεύτηκε το 1974)
Σύντομα θα καταλάβουν ότι δεν μπορούν να λυθούν όλα τα προβλήματα με απόσχιση. (Δεδομένου ότι σε διάφορες περιοχές της Ουκρανίας, το ποσοστό όσων θεωρούν τους εαυτούς τους Ουκρανούς, σε σχέση με όσους βλέπουν τους εαυτούς τους ως Ρώσους και με όσους αισθάνονται ότι δεν ανήκουν σε κανέναν, θα υπάρξουν πολλές δυσκολίες. Ίσως χρειαστεί να οργανωθεί ένα δημοψήφισμα σε κάθε περιοχή και στη συνέχεια να εξασφαλιστεί προνομιακή και ελάχιστα επεμβατική μεταχείριση για όσους θέλουν απόσχιση. Όλη η Ουκρανία εντός των σημερινών σοβιετικών της συνόρων δεν είναι στην πραγματικότητα Ουκρανία. Ορισμένες περιοχές στην αριστερή όχθη [του ποταμού Δνείπερου] κλίνουν σαφώς περισσότερο προς τη Ρωσία. Όσο για την Κριμαία, η απόφαση του Χρουστσόφ να την παραχωρήσει στην Ουκρανία ήταν εντελώς αυθαίρετη. Και τι γίνεται με την Καρπαθιακή (Κόκκινη) Ρουθηνία; Και αυτό θα χρησιμεύσει ως δοκιμασία: όταν απαιτούν δικαιοσύνη για τους εαυτούς τους, πώς μπορούν οι Ουκρανοί να είναι Ρώσοι από τα Καρπάθια;
Συμφωνώ απόλυτα ότι το ρωσο-ουκρανικό πρόβλημα είναι ένα από τα κύρια τρέχοντα ζητήματα και, ασφαλώς, κρίσιμης σημασίας για τους λαούς μας. Ωστόσο, μου φαίνεται ότι το φανατικό πάθος και η προκύπτουσα ένθερμη ατμόσφαιρα ζημιώνουν την υπόθεση (…) Έχω δηλώσει πολλές φορές και επαναλαμβάνω εδώ και τώρα ότι κανένας δεν μπορεί να περιοριστεί με τη βία, κανένα κόμμα δεν πρέπει να ασκεί καταναγκασμό προς το άλλο ή προς το δικό του τμήμα, ότι εκπροσωπεί το λαό ολόκληρο ή μια μικρή μειοψηφία, όπου η κάθε μειονότητα έχει, με τη σειρά της, τη δική της μειονότητα (…) Σε κάθε περίπτωση, η γνώμη του τοπικού πληθυσμού πρέπει να αναγνωρίζεται και να εφαρμόζεται. Εκ τούτου, όλα τα ζητήματα μπορούν πραγματικά να επιλυθούν μόνο από τους ντόπιους και όχι από τα επιχειρήματα που προβάλλονται στους κύκλους των μεταναστών, των οποίων οι αντιλήψεις διαστρεβλώνονται. (…)
Βρίσκω αυτή την άγρια μισαλλοδοξία στη συζήτηση του ρωσο-ουκρανικού προβλήματος (μοιραία και για τα δύο έθνη και επωφελής μόνο για τους εχθρούς τους), ιδιαίτερα επώδυνη επειδή εγώ ο ίδιος είμαι μικτή ρωσο-ουκρανικής καταγωγής, έχω μεγαλώσει κάτω από την επιρροή αυτών των δύο πολιτισμών και δεν έχω δει ποτέ και δεν βλέπω κανέναν ανταγωνισμό μεταξύ τους.
Έχω γράψει και μιλήσει πολλές φορές δημόσια για την Ουκρανία και τον λαό της, και την τραγωδία του ουκρανικού λιμού. Έχω πολλούς παλιούς φίλους στην Ουκρανία. Πάντα ήξερα ότι τα δεινά των Ρώσων και των Ουκρανών προκλήθηκαν και στους δύο από τον κομμουνισμό. Στην καρδιά μου δεν υπάρχει χώρος για μια ρωσο-ουκρανική σύγκρουση και αν, ο Θεός φυλάξοι, τα πράγματα πάνε στα άκρα, μπορώ να πω ότι ποτέ, σε καμία περίπτωση, ούτε εγώ ούτε τα παιδιά μου θα συμμετάσχουμε σε μια ρωσο-ουκρανική αντιπαράθεση, ακόμη και αν κάποιοι θερμοκέφαλοι μας σπρώχνουν ο ένας εναντίον του άλλου.
(Απόσπασμα από μια επιστολή στο συνέδριο του Τορόντο για τις Ρωσο-Ουκρανικές σχέσεις, Ουκρανικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Χάρβαρντ (Απρίλιος 1981). Κείμενο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Russkaya Mysl στις 18 Ιουνίου 1981 και για πρώτη φορά στη Ρωσία στο περιοδικό Zvezda, αρ. 12, 1993)
Ανοικοδόμηση της Ρωσίας
Η απόσπαση της Ουκρανίας σήμερα σημαίνει διχασμός εκατομμυρίων οικογενειών και ανθρώπων: σκεφτείτε τον μικτό πληθυσμό. Υπάρχουν ολόκληρες περιοχές [στην Ουκρανία] όπου ο πληθυσμός είναι κυρίως Ρωσικός. Πόσοι άνθρωποι δυσκολεύονται να επιλέξουν σε ποια από τις δύο εθνικότητες ανήκουν; Πόσα άτομα είναι μικτής καταγωγής; Πόσοι μικτοί γάμοι (παρεμπιπτόντως, κανείς δεν τους έχει σκεφτεί μέχρι τώρα). Στο γενικό πληθυσμό, δεν υπάρχει καμία υποψία μισαλλοδοξίας μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων. Φυσικά, αν ο ουκρανικός λαός αποφάσιζε πραγματικά να αποσχιστεί, κανείς δεν θα είχε το θάρρος να τον κρατήσει με τη βία. Αλλά αυτή η περιοχή είναι πολύ ανομοιόμορφη και μόνο ο ντόπιος πληθυσμός μπορεί να αποφασίσει για τη μοίρα της χώρας του, της περιοχής του, ενώ κάθε εθνική μειονότητα που έχει ενταχθεί πρόσφατα σε αυτή την επικράτεια πρέπει να αν- τιμετωπίζεται με την ίδια ανεκτικότητα.
(Κείμενο που γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το 1990. Απευθύνεται σε Ουκρανούς και Λευκορώσους).
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου